Muzeum Sztuki Zagrabionej w Sulisławicach, autorski projekt Magdaleny Ogórek

Muzeum Sztuki Zagrabionej w Sulisławicach (woj. dolnośląskie, gmina Ząbkowice Śląskie). Na dzień dzisiejszy, 5 listopada 2025 roku budynek muzeum jest ukończony i czeka na finalne odbiory techniczne, co pozwoli na jego otwarcie. To ważny krok w realizacji ambitnego projektu, który ma być jedyną w Polsce placówką poświęconą systemowej grabieży polskiego dziedzictwa kulturowego przez III Rzeszę podczas II wojny światowej.

Muzeum jest realizowane przez Polish Lost Art Foundation, założoną w 2017 r. przez Magdalenę Ogórek – historyczkę, dziennikarkę. Fundacja skupia się na badaniach i promocji tematu strat wojennych w dziedzinie sztuki i kultury. Ogórek podkreśla, że to jej życiowa misja, inspirowana książką o zagrabionych dziełach i współpracą z ekspertami.

Sulisławice wybrano nieprzypadkowo – wieś leży przy drodze ekspresowej S8 (ok. 1,5 godz. od Wrocławia), co ułatwia dostęp turystom. Budynek to parterowy obiekt z użytkowym poddaszem (ok. 366 m²), otoczony ogrodem nawiązującym do krajobrazu Dolnego Śląska. Na parterze planowana jest sala ekspozycyjna i pomieszczenia edukacyjne, a na poddaszu biura, biblioteka oraz ośrodek badawczy dla studentów i doktorantów.

– Nie będzie to zbiór „pustych ram” czy wydruków (jak czasem błędnie sugerowały media), lecz interaktywna opowieść o mechanizmach grabieży – od przygotowań nazistów w latach 1933–1939 po masowe konfiskaty w latach 1939–1945. Wystawa podkreśli skalę strat (miliony dzieł z muzeów, kościołów i kolekcji prywatnych), brak kar dla sprawców oraz wysiłki na rzecz odzyskiwania artefaktów. Celem jest edukacja, zwłaszcza młodzieży, poprzez lekcje muzealne i badania.

Projekt finansowany jest prywatnie, ale z istotnym wsparciem darowizn:
– W latach 2022–2024 fundacja otrzymała ok. 1,7 mln zł od podmiotów związanych ze Skarbem Państwa, m.in. Fundacji KGHM (445 tys. zł na wystawę), Fundacji Lotos (obecnie Orlen dla Pomorza) oraz Most the Most (ok. 622 tys. zł w 2021 r. na ochronę dziedzictwa).
– Łączne aktywa fundacji na koniec 2022 r. wynosiły 1,09 mln zł, z czego większość przeznaczono na budowę.

Budowa ruszyła w 2022 r., ale napotkała opóźnienia – m.in. po wyborach parlamentarnych w 2023 r., gdy zmienił się rząd, co wpłynęło na dalsze finansowanie (według lokalnych doniesień, prace „stanęły” z powodu braku środków). Mimo to, jak wynika z najnowszej wypowiedzi Ogórek, muzeum jest gotowe technicznie i czeka tylko na formalności.

Co dalej?
Otwarcie planowane jest wkrótce po odbiorach – prawdopodobnie jeszcze w listopadzie lub grudniu 2025 r. Będzie to szansa na popularyzację tematu strat wojennych, który pozostaje niedoceniany w turystyce Dolnego Śląska. Burmistrz Ząbkowic Śląskich, Marcin Orzeszek, podkreśla, że placówka uatrakcyjni lekcje historii dla dzieci i przyciągnie zwiedzających do regionu.

Przykłady odzyskanych dzieł sztuki zagrabionych podczas II wojny światowej

Polska straciła w czasie II wojny światowej szacunkowo ponad 516 tys. ruchomych dzieł sztuki, zagrabionych przez III Rzeszę i ZSRR. Dzięki wysiłkom Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego (MKiDN), dyplomatycznym negocjacjom oraz współpracy z organizacjami międzynarodowymi, udaje się odzyskać setki z nich. Poniżej przedstawiam wybrane, znaczące przykłady – od wielkich arcydzieł po mniejsze, ale symboliczne obiekty. Skupiam się na tych, które wróciły do polskich muzeów lub kolekcji po dekadach poszukiwań. Wiele z nich opisano w bazie strat wojennych MKiDN (dzielautracone.gov.pl).

„Dama z gronostajem” Leonarda da Vinci (ok. 1489–1490)
– Historia: Z kolekcji Czartoryskich we Lwowie, zagrabiony przez nazistów w 1939 r. i wywieziony do Niemiec. Po wojnie trafił do prywatnych rąk, a w 1996 r. zakupiony przez Polskę od spadkobierców.
– Odzyskanie: W 1999 r. oficjalnie zwrócony do Muzeum Czartoryskich w Krakowie (obecnie w Muzeum Narodowym).
– Znaczenie: Jedno z nielicznych dzieł geniusza renesansu w Polsce, warte setki milionów dolarów.

„Madonna pod jodłami” Łukasza Cranacha Starszego (ok. 1530–1540)
– Historia: Z kościoła w Głogowie, zrabowany przez Armię Czerwoną w 1945 r., trafił do Muzeum Puszkina w Moskwie.
– Odzyskanie: Po wieloletnich negocjacjach z Rosją, zwrócony w 2007 r. do Polski i umieszczony w Muzeum Archidiecezjalnym w Krakowie.
– Znaczenie: Ikoniczny obraz renesansowy, symbol grabieży sowieckiej; jego zwrot był dyplomatycznym sukcesem.

Arrasy wawelskie (XV–XVI w.)
– Historia: 365 gobelinów z Zamku Królewskiego na Wawelu, wywiezionych przez Niemców w 1939 r. do zbiorów Hitlera w Linzu.
– Odzyskanie: W 1946 r. odnaleziono je w kopalni soli w Altaussee (Austria) przez Monuments Men; zwrócone do Krakowa.
– Znaczenie: Największy zbiór średniowiecznych arrasów w Europie, o wartości historycznej i artystycznej bezcennej.

„Żydówka z pomarańczami” Aleksandra Gierymskiego (1889)
– Historia: Zrabowany z Muzeum Narodowego w Warszawie w 1944 r., po wojnie w prywatnych kolekcjach w Niemczech.
– Odzyskanie: Odnaleziony na aukcji w 2010 r. w Buxtehude; po negocjacjach zwrócony w 2011 r. do MN w Warszawie.
– Znaczenie: Arcydzieło polskiego realizmu, symbol utraconej tożsamości żydowskiej w Polsce.

„Wyjazd na polowanie” Józefa Brandta (ok. 1880)
– Historia: Zaginiony z Muzeum Śląskiego w Bytomiu w 1945 r., prawdopodobnie zrabowany w pośpiechu (obraz zwinięty w rulon).
– Odzyskanie: W 2025 r. odnaleziony i zwrócony do Muzeum Śląskiego dzięki staraniom MKiDN.
– Znaczenie: Praca polskiego malarza rodzajowego, ilustrująca tradycję szlachecką; niedawny sukces restytucji.

Dyptyk „Mater Dolorosa” i „Ecce Homo” Dierica Bouts’a (XV w.)
– Historia: Z kolekcji Czartoryskich w Gołuchowie, wywieziony do Warszawy w 1939 r., potem zrabowany przez nazistów.
– Odzyskanie: Zwrócony w 2023 r. do Zamku w Gołuchowie po identyfikacji na aukcji.
– Znaczenie: Rzadki przykład niderlandzkiego prymitywu, podkreślający międzynarodowy charakter strat.

Obrazy Juliana Fałata: „Przed polowaniem w Rytwianach” (1890) i „Naganka na polowaniu w Nieświeżu” (1893)
– Historia: Zrabowane z Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie w 1939 r., trafiły do USA.
– Odzyskanie: Zidentyfikowane na aukcji w 2006 r.; po czterech latach negocjacji zwrócone w 2010 r. do MN w Warszawie.
– Znaczenie: Klasyka polskiego malarstwa myśliwskiego, warte ok. 550 tys. zł łącznie.

„Schody pałacowe” Francesca Guardiego (XVIII w.)
– Historia: Kupiony w 1925 r. do MN w Warszawie, zrabowany w 1939 r.
– Odzyskanie: Odnaleziony w Niemczech i zwrócony w 2014 r. do MN w Warszawie.
– Znaczenie: Wenecki wedutysta, przykład udanej restytucji z Niemiec.

Rysunki Adolfa Kozarskiego: „Widok części Zagórowa od północy” i „Uliczka żydowska w Lipnie” (XIX w.)
– Historia: Zrabowane z MN w Warszawie w 1944 r., po wojnie w rękach amerykańskiego żołnierza jako „pamiątka”.
– Odzyskanie: Zwrócone w 2021 r. dzięki Monuments Men Foundation; ceremonia w Nowym Jorku i Warszawie.
– Znaczenie: Dokumentacja małych polskich miasteczek, symbol powojennych „trofeów”.

Kolekcja widoków Warszawy Bernardo Bellotto (Canaletto, XVIII w.)
– Historia: 30 obrazów z Zamku Królewskiego, wywiezionych do Drezna i Tybingi.
– Odzyskanie: Odnaleziona w 1946 r. w zamku w Neuburgu; zwrócona do Warszawy.
– Znaczenie: Unikalna rekonstrukcja przedwojennej stolicy, kluczowa dla urbanistyki.

Te przykłady pokazują, że restytucja to proces długi i kosztowny (np. w latach 2011–2016 wydano 9,7 mln zł na odzyskanie dzieł wartych 7,3 mln zł), ale skuteczny – od 2001 r. zwrócono ponad 600 obiektów. Fundacja Polish Lost Art Magdaleny Ogórek nie jest bezpośrednio zaangażowana w odzyskiwanie konkretnych dzieł, lecz edukuje o stratach i wspiera badania.

zródło: Press/X/Grok

Radio Gromnik to niezależne radio internetowe, które z powodzeniem działa w powiecie strzelińskim i ząbkowickim.

Naszą misją jest dostarczanie słuchaczom najświeższych informacji oraz ciekawych audycji, które przybliżają życie lokalnej społeczności. Współpracujemy z wieloma artystami, pasjonatami i osobami, które mają ciekawe historie do opowiedzenia. Dzięki temu nasza oferta jest różnorodna i interesująca dla każdego. Pobierz darmową aplikację Patronite Audio lub Radio Expert na Google Play i App Store. Jesteśmy dostępni na stronie Radio Garden. Radio Garden to internetowa aplikacja, która pozwoli wam sprawdzić czego słucha się na świecie. Dzięki niej możecie posłuchać lokalnych rozgłośni z przeróżnych stron świata – do wyboru do koloru.

Przydatne linki: Gdzie nas słuchać?

https://onlineradio.pl/Radio%20Gromnik/

https://radio.garden/listen/radio-gromnik/4BcgIrCD

https://patronite.pl/patrocast/podcasts/8d0cc455-d0c1-42b6-a24d-3cc37857a68f/details

https://www.radioexpert.net/radio-gromnik-online-radio-kaczowice/

radiogromnik.pl