3 maja to Święto Konstytucji 3 Maja, upamiętniające uchwalenie Konstytucji 3 Maja 1791 roku – pierwszej w Europie i drugiej na świecie nowoczesnej konstytucji. Obchodzone w Polsce jako święto narodowe, symbolizuje reformy Rzeczypospolitej Obojga Narodów i dążenie do wolności. W 2025 roku przypada 234. rocznica tego wydarzenia. Obchody często obejmują uroczystości państwowe, msze, parady i wydarzenia kulturalne.

Konstytucja 3 Maja, uchwalona 3 maja 1791 roku przez Sejm Czteroletni (1788–1792), była przełomowym aktem prawnym w historii Polski i Europy. Oto zwięzła historia jej powstania i znaczenia:

Tło historyczne

W XVIII wieku Rzeczpospolita Obojga Narodów była osłabiona przez wewnętrzne problemy: liberum veto, które paraliżowało sejm, korupcję, magnacką samowolę oraz zewnętrzne naciski sąsiednich mocarstw (Rosji, Prus i Austrii). Po I rozbiorze Polski w 1772 roku, w którym kraj stracił część terytorium, pojawiła się pilna potrzeba reform, by ratować państwo przed upadkiem.

Sejm Czteroletni, zwołany w 1788 roku, działał w sprzyjających okolicznościach międzynarodowych (Rosja była zajęta wojnami z Turcją i Szwecją). Pod przywództwem Stanisława Augusta Poniatowskiego, Hugona Kołłątaja, Stanisława Małachowskiego i innych reformatorów, sejm podjął prace nad modernizacją ustroju państwa.

 

Proces uchwalenia
Projekt konstytucji przygotowywano w tajemnicy, by uniknąć oporu konserwatywnej szlachty i ingerencji Rosji. Kluczową rolę odegrała Stronnictwo Patriotyczne. 3 maja 1791 roku, wykorzystując nieobecność wielu przeciwników reform, sejm uchwalił konstytucję w Zamku Królewskim w Warszawie. Akt został przyjęty entuzjastycznie przez mieszkańców stolicy, choć wywołał sprzeciw części magnaterii.

Główne postanowienia
Konstytucja 3 Maja wprowadziła nowoczesne rozwiązania ustrojowe:
– Zniesienie liberum veto, zastąpienie go zasadą większości głosów w sejmie.
– Wzmocnienie władzy wykonawczej – król i rząd (Straż Praw) zyskały większą odpowiedzialność.
– Dziedziczność tronu zamiast wolnej elekcji, co miało stabilizować monarchię.
– Prawa mieszczan – zrównanie mieszczan w niektórych prawach ze szlachtą.
– Opieka nad chłopami  – zapowiedź poprawy ich sytuacji, choć bez zniesienia poddaństwa.
– Trójpodział władzy – oddzielenie ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej.

Konstytucja była inspirowana ideami oświecenia, m.in. Monteskiusza i Rousseau, oraz konstytucją amerykańską z 1787 roku.

 

Skutki i upadek
Konstytucja spotkała się z oporem magnaterii, która w 1792 roku utworzyła konfederację targowicką, wspieraną przez Rosję. W wyniku wojny polsko-rosyjskiej 1792 roku i interwencji Katarzyny II konstytucja została obalona, a Polska utraciła kolejne terytoria w II rozbiorze (1793). Ostateczny cios przyniósł III rozbiór w 1795 roku, który zlikwidował państwo polskie.

Znaczenie
Mimo krótkiego obowiązywania, Konstytucja 3 Maja stała się symbolem polskich dążeń do niepodległości i reform. Była pierwszą spisaną konstytucją w Europie i drugą na świecie (po amerykańskiej). Inspirowała kolejne pokolenia w walce o wolność, a jej dziedzictwo jest celebrowane co roku 3 maja jako święto narodowe.

Sejm Czteroletni (1788–1792), zwany także Wielkim, odegrał kluczową rolę w historii Polski, zwłaszcza w uchwaleniu Konstytucji 3 Maja. Jego działania były próbą gruntownej reformy Rzeczypospolitej Obojga Narodów w obliczu jej upadku. Poniżej opis roli Sejmu Czteroletniego:

Tło i zwołanie
Sejm został zwołany w 1788 roku w Warszawie w trudnym okresie dla Polski, po I rozbiorze (1772) i w obliczu dominacji Rosji nad polityką Rzeczypospolitej. Korzystna sytuacja międzynarodowa (zaangażowanie Rosji w wojny z Turcją i Szwecją) dała szansę na reformy. Sejm działał jako konfederacja, co pozwalało na podejmowanie decyzji bez zagrożenia liberum veto.

Kluczowe cele
Sejm Czteroletni dążył do naprawy ustroju państwa poprzez:
– Wzmocnienie władzy centralnej i ograniczenie anarchii szlacheckiej.
– Modernizację gospodarki, armii i administracji.
– Wprowadzenie zmian społecznych, w tym poprawę sytuacji mieszczan i chłopów.
– Odbudowę suwerenności państwa wobec obcych mocarstw, zwłaszcza Rosji.

 

Główne osiągnięcia
– Uchwalenie Konstytucji 3 Maja (1791): Najważniejszy akt Sejmu, który zreformował ustrój Rzeczypospolitej. Konstytucja zniosła liberum veto, wprowadziła dziedziczność tronu, trójpodział władzy, prawa dla mieszczan i zapowiedziała ochronę chłopów. Była przygotowywana przez Stronnictwo Patriotyczne, w tym Ignacego Potockiego, Hugona Kołłątaja i króla Stanisława Augusta Poniatowskiego.
– Reformy administracyjne i wojskowe: Sejm zwiększył liczebność armii do 100 tys. żołnierzy (choć zrealizowano tylko ok. 65 tys.) i uchwalił podatki na jej utrzymanie. Utworzono Komisję Skarbową i Komisję Wojskową dla lepszego zarządzania.
– Prawa mieszczan: Uchwalono prawo o miastach (1791), które zrównywało mieszczan w niektórych prawach ze szlachtą, dając im dostęp do urzędów i sejmu.
– Dyskusje o chłopach: Choć nie zniesiono poddaństwa, Sejm podjął debatę nad poprawą losu chłopów, co było nowatorskie w tamtym czasie.

Organizacja i działalność
– Sejm działał przez cztery lata, co było nietypowe dla wcześniejszych sejmów, często zrywanych przez liberum veto.
– Podzielony był na frakcje: reformatorskie Stronnictwo Patriotyczne (popierające zmiany) i konserwatywną opozycję (sprzeciwiającą się reformom, często wspieraną przez Rosję).
– Kluczowe postaci, jak Stanisław Małachowski (marszałek sejmu), Hugo Kołłątaj, Ignacy Potocki i król, kierowały pracami nad reformami.
– Sejm prowadził ożywione debaty publiczne, wspierane przez pisma polityczne (np. Kuźnica Kołłątajowska), co angażowało społeczeństwo.

Wyzwania i upadek
– Sejm napotykał opór konserwatywnej szlachty i magnaterii, niechętnych ograniczeniu ich przywilejów.
– Rosja, zaniepokojona reformami, wsparła konfederację targowicką (1792), która obaliła konstytucję. Po przegranej wojnie polsko-rosyjskiej (1792) Sejm został zmuszony do zakończenia prac, a reformy anulowano.
– II rozbiór Polski (1793) był bezpośrednią konsekwencją klęski reform.

Znaczenie roli Sejmu

Sejm Czteroletni był wyjątkowym momentem w historii Polski, gdy podjęto próbę radykalnej modernizacji państwa w duchu oświecenia. Choć jego reformy zostały szybko obalone, Konstytucja 3 Maja i dorobek Sejmu stały się symbolem walki o niepodległość i inspiracją dla przyszłych pokoleń. Sejm pokazał, że Rzeczpospolita miała potencjał do odrodzenia, gdyby nie zewnętrzne interwencje.

Radio Gromnik to niezależne radio internetowe, które z powodzeniem działa w powiecie strzelińskim i ząbkowickim.
Naszą misją jest dostarczanie słuchaczom najświeższych informacji oraz ciekawych audycji, które przybliżają życie lokalnej społeczności. Współpracujemy z wieloma artystami, pasjonatami i osobami, które mają ciekawe historie do opowiedzenia. Dzięki temu nasza oferta jest różnorodna i interesująca dla każdego. Pobierz darmową aplikację Patronite Audio lub Radio Expert na Google Play i App Store. Jesteśmy dostępni na stronie Radio Garden. Radio Garden to internetowa aplikacja, która pozwoli wam sprawdzić czego słucha się na świecie. Dzięki niej możecie posłuchać lokalnych rozgłośni z przeróżnych stron świata – do wyboru do koloru. Wkrótce będziemy obecni na portalu https://onlineradio.pl
◦