Susze jako wskaźnik zmian klimatycznych
Zmiany klimatyczne stanowią jedno z najpoważniejszych wyzwań współczesnego świata. Naukowy konsensus potwierdza, że obserwowane w ostatnich dekadach przyspieszenie zmian klimatycznych jest w znacznej mierze wynikiem działalności człowieka, głównie poprzez emisję gazów cieplarnianych. Dwa zjawiska szczególnie wyraźnie obrazują konsekwencje tych zmian: topnienie lodowców oraz nasilenie się susz na wielu obszarach globu.
Niniejszy artykuł, przygotowany na Światowy Dzień Wody 2025, ma na celu przeanalizowanie tych dwóch procesów jako kluczowych wskaźników globalnego ocieplenia, ze szczególnym uwzględnieniem ich wzajemnych powiązań oraz wpływu na ekosystemy i społeczeństwa ludzkie. Przedstawione zostaną zarówno dane empiryczne, jak i modele prognostyczne, a także omówione zostaną możliwe strategie adaptacyjne i mitygacyjne.
Susze stanowią drugi kluczowy wskaźnik zmian klimatycznych, szczególnie istotny z punktu widzenia wpływu na społeczeństwa ludzkie i ekosystemy. W przeciwieństwie do lodowców, które są fizycznymi obiektami, susze są zjawiskami czasowymi, charakteryzującymi się deficytem opadów w stosunku do normalnych warunków.
Trendy i skala zjawiska
Dane empiryczne wskazują na nasilenie się susz w wielu regionach świata. Badania opublikowane w czasopismach naukowych, takich jak „Nature” i „Science”, dokumentują wydłużenie się okresów suszowych oraz zwiększenie ich częstotliwości i intensywności w regionach takich jak basen Morza Śródziemnego, Afryka Subsaharyjska, południowo-zachodnia część Ameryki Północnej i Azja Środkowa.
Analiza danych historycznych wskazuje, że w niektórych regionach, takich jak Kalifornia czy Australia, susze w XXI wieku są najpoważniejsze od co najmniej 1200 lat. Szczególnie niepokojące są tzw. megasusze, trwające dekady lub nawet stulecia, które mogą stać się bardziej powszechne w warunkach zmian klimatycznych.
Mechanizmy powstawania susz w kontekście zmian klimatycznych
Związek między zmianami klimatycznymi a suszami jest złożony i obejmuje kilka mechanizmów:
- Zmiany w cyrkulacji atmosferycznej – zmiany w globalnych wzorcach cyrkulacji powietrza wpływają na rozkład opadów.
- Wzrost temperatury – wyższe temperatury prowadzą do zwiększonej ewapotranspiracji (parowania) i szybszego wysychania gleby.
- Zmienność opadów – zmiany klimatyczne mogą prowadzić do większej zmienności opadów, z intensywnymi deszczami naprzemiennie z długimi okresami bez opadów.
- Topnienie lodowców i zmiana reżimu hydrologicznego – zmniejszenie zasobów wody w postaci lodowców wpływa na dostępność wody w okresach suchych.
Konsekwencje susz
Susze mają liczne konsekwencje dla ekosystemów i społeczeństw ludzkich:
- Wpływ na rolnictwo – zmniejszenie plonów, straty ekonomiczne, zagrożenie dla bezpieczeństwa żywnościowego.
- Zagrożenie dla ekosystemów – degradacja siedlisk, utrata bioróżnorodności, zwiększone ryzyko pożarów.
- Problemy z zaopatrzeniem w wodę – niedobory wody pitnej, konflikty o dostęp do zasobów wodnych.
- Migracje klimatyczne – przemieszczanie się populacji z regionów dotkniętych suszą.
- Wpływ na zdrowie publiczne – pogorszenie jakości powietrza, ograniczony dostęp do wody pitnej, stres termiczny.
Zmiany klimatyczne – mechanizm i skala zjawiska
Zmiany klimatyczne definiowane są jako długoterminowe zmiany w globalnych lub regionalnych wzorcach klimatycznych, obejmujące temperaturę, opady, wiatry i inne wskaźniki. Mechanizm tych zmian opiera się głównie na efekcie cieplarnianym, który jest naturalnym procesem utrzymującym temperaturę na Ziemi na poziomie umożliwiającym życie. Jednak wzmożona emisja gazów cieplarnianych, takich jak dwutlenek węgla (CO₂), metan (CH₄) i podtlenek azotu (N₂O), prowadzi do wzmocnienia tego efektu.
Według danych Międzyrządowego Zespołu ds. Zmian Klimatu (IPCC), globalna temperatura powierzchni Ziemi wzrosła o około 1,1°C od epoki przedindustrialnej. Wzrost ten może wydawać się niewielki, ale jego konsekwencje są dramatyczne i widoczne w różnych systemach przyrodniczych. Tempo wzrostu temperatury w ostatnich dekadach jest bezprecedensowe w historii obserwacji klimatycznych i prawdopodobnie w całej historii ludzkości.
Najnowsze badania wskazują, że jeżeli emisje gazów cieplarnianych będą kontynuowane na obecnym poziomie, temperatura globalna może wzrosnąć o 3-5°C do końca XXI wieku. Taki wzrost miałby katastrofalne konsekwencje dla wielu regionów świata, prowadząc do drastycznych zmian w systemach wodnych, rolnictwie, bioróżnorodności i zdrowiu publicznym.
Topnienie lodowców jako wskaźnik zmian klimatycznych
Lodowce stanowią jedne z najbardziej wrażliwych na zmiany klimatyczne elementów systemu przyrodniczego. Ich topnienie jest nie tylko skutkiem globalnego ocieplenia, ale również wskaźnikiem jego intensywności i zasięgu. Lodowce pokrywają około 10% powierzchni lądowej Ziemi i zawierają około 69% światowych zasobów wody słodkiej.
Skala zjawiska i trendy
Według danych Światowej Służby Monitorowania Lodowców (WGMS), od 1980 roku lodowce na całym świecie straciły ponad 9 bilionów ton lodu. Szczególnie dramatyczna sytuacja dotyczy lodowców górskich, które topnieją w tempie szybszym niż kiedykolwiek wcześniej w historii obserwacji. Na przykład, lodowce w Alpach straciły około 60% swojej objętości od 1850 roku, a tempo topnienia znacznie przyspieszyło w ostatnich dwóch dekadach.
Również pokrywa lodowa Grenlandii i Antarktydy ulega systematycznemu zmniejszeniu. Dane z satelitów GRACE i GRACE-FO wskazują, że między 2002 a 2020 rokiem Grenlandia traciła średnio 279 miliardów ton lodu rocznie. W przypadku Antarktydy, straty lodu wzrosły z 40 miliardów ton rocznie w latach 1979-1990 do 252 miliardów ton rocznie w latach 2009-2017.
Topnienie lodowców i susze są ze sobą powiązane w złożony sposób, tworząc system sprzężeń zwrotnych. Z jednej strony, topnienie lodowców może tymczasowo łagodzić skutki susz w niektórych regionach, dostarczając dodatkowej wody do rzek i jezior. Z drugiej strony, długoterminowe zanikanie lodowców prowadzi do zmniejszenia zasobów wody dostępnej w okresach suchych, co może nasilić susze.
Badania przeprowadzone w regionach takich jak Himalaje, Andy czy Alpy wskazują, że wiele społeczności lokalnych jest uzależnionych od wody z topniejących lodowców. W miarę jak lodowce zanikają, te społeczności stają się coraz bardziej narażone na susze.
Ponadto, zarówno topnienie lodowców, jak i susze mogą prowadzić do zmian w cyklach hydrologicznych na poziomie regionalnym i globalnym. Na przykład, zmniejszenie pokrywy lodowej w Arktyce wpływa na cyrkulację atmosferyczną, co może prowadzić do zmian w rozkładzie opadów w odległych regionach.
Przyszłe prognozy i scenariusze
Modele klimatyczne wskazują na dalsze nasilenie się zarówno topnienia lodowców, jak i susz w nadchodzących dekadach. Według prognoz IPCC, nawet w scenariuszu niskich emisji, wiele lodowców górskich może stracić ponad 80% swojej objętości do końca XXI wieku.
W przypadku susz, prognozy są równie niepokojące. Modele klimatyczne wskazują na zwiększenie częstotliwości i intensywności susz w wielu regionach, szczególnie w basenie Morza Śródziemnego, Afryce Subsaharyjskiej, Australii i południowo-zachodniej części Ameryki Północnej.
Szczególnie niepokojące są prognozy dotyczące tzw. punktów krytycznych (tipping points), po przekroczeniu których zmiany mogą stać się nieodwracalne. Na przykład, utrata pokrywy lodowej Grenlandii może prowadzić do wzrostu poziomu morza o kilka metrów, co miałoby katastrofalne konsekwencje dla regionów przybrzeżnych.
źródło:
Radio Gromnik to niezależne radio internetowe, które z powodzeniem działa w powiecie strzelińskim i ząbkowickim.
Naszą misją jest dostarczanie słuchaczom najświeższych informacji oraz ciekawych audycji, które przybliżają życie lokalnej społeczności. Współpracujemy z wieloma artystami, pasjonatami i osobami, które mają ciekawe historie do opowiedzenia. Dzięki temu nasza oferta jest różnorodna i interesująca dla każdego. Pobierz darmową aplikację Patronite Audio lub Radio Expert na Google Play i App Store. Jesteśmy dostępni na stronie Radio Garden. Radio Garden to internetowa aplikacja, która pozwoli wam sprawdzić czego słucha się na świecie. Dzięki niej możecie posłuchać lokalnych rozgłośni z przeróżnych stron świata – do wyboru do koloru.
◦
